«ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ… ΕΞΥΒΡΙΣΗ, ΔΥΣΦΗΜΙΣΗ, ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΚΗ ΔΥΣΦΗΜΙΣΗ»

Τα αδικήματα αυτά προβλέπονται και τιμωρούνται από τις διατάξεις των άρθρων 361, 362 και 363 νέου Ποινικού Κώδικα αντίστοιχα. Στη βασική μορφή του αδικήματος, όποιος, εκτός από τις περιπτώσεις της δυσφήμησης προσβάλλει την τιμή άλλου, με λόγο ή με έργο ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μήνες ή με χρηματική ποινή. Αν τελεί την πράξη δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσω διαδικτύου, επιβάλλεται φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή. Συνεπώς, για τη στοιχειοθέτηση της αξιόποινης πράξεως της εξύβρισης, απαιτείται ο δράστης να εκδηλώνει αμφισβήτηση για την ηθική ή κοινωνική αξία κάποιου προσώπου ή καταφρόνηση. Η παράνομη εκδήλωση αυτή του δράστη αρκεί να κατατείνει στη μείωση της τιμής ή της υπολήψεως του παθόντος. Για την υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος αυτού απαιτείται ο δράστης να γνωρίζει και να θέλει με την ενέργειά του να προσβάλει την τιμή και υπόληψη του παθόντος, έχων με άλλα λόγια άμεσο δόλο. Απλές κρίσεις και γνώμες ή χαρακτηρισμοί που ενέχουν αμφισβήτηση κατά την κοινή αντίληψη της κοινωνικής ή ηθικής αξίας του παθόντος ή εκδήλωση καταφρονήσεως ή ονειδισμού αυτού είναι δυνατόν να θεμελιώσουν το έγκλημα της εξυβρίσεως. Περαιτέρω, όποιος με οποιονδήποτε τρόπο ισχυρίζεται ενώπιον τρίτου ή διαδίδει για κάποιον άλλον, γεγονός που μπορεί να βλάψει την τιμή ή την υπόληψή του, διαπράττει το έγκλημα της δυσφήμησης. Αν δε το γεγονός είναι ψευδές και ο υπαίτιος γνώριζε το ψεύδος, τότε διαπράττει το έγκλημα της συκοφαντικής δυσφήμησης. Το πλαίσιο ποινής για τα αδικήματα αυτά είναι φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή και αν η πράξη τελέστηκε δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσω διαδικτύου, φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή για τη δυσφήμιση και με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή και αν τελεί την πράξη δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσω του διαδικτύου, με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή για τη συκοφαντική δυσφήμιση.
Όπου πρόσωπο δύναται να είναι τόσο φυσικό, όσο και νομικό πρόσωπο.

Ως γεγονός, κατά τις παραπάνω διατάξεις, νοείται κάθε περιστατικό του εξωτερικού κόσμου, αντίθετο προς την ηθική ή την ευπρέπεια, εφόσον ανάγεται στο παρελθόν ή στο παρόν και υποπίπτει στις αισθήσεις, ώστε να είναι δεκτικό απόδειξης, συνιστά δε ισχυρισμό του γεγονότος κάθε σχετική μ’ αυτό ανακοίνωση, που βασίζεται είτε σε προσωπική αντίληψη ή γνώμη είτε σε υιοθέτηση της γνώμης άλλου. Αντίθετα, διάδοση γεγονότος συνιστά η περαιτέρω απλή μετάδοση της σχετικής ανακοίνωσης που έγινε από άλλον.

Για τη στοιχειοθέτηση της υποκειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της δυσφήμισης, απαιτείται γνώση του δράστη ότι το ισχυριζόμενο ή διαδιδόμενο απ’ αυτόν ενώπιον τρίτου γεγονός, είναι πρόσφορο να βλάψει την τιμή ή την υπόληψη άλλου και θέληση ή αποδοχή του ίδιου να ισχυρισθεί ή να διαδώσει ενώπιον τρίτου το βλαπτικό για άλλον γεγονός, ενώ για τη στοιχειοθέτηση της υποκειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της συκοφαντικής δυσφήμισης απαιτείται, επιπλέον, και γνώση του δράστη ότι το γεγονός είναι ψευδές. Αν πάλι το δυσφημιστικό γεγονός είναι μεν αληθές, δεν στοιχειοθετείται το έγκλημα της δυσφήμησης, αλλά είναι δυνατό να στοιχειοθετείται αυτού του άρθρο 361Π.Κ , δηλαδή της εξύβρισης, αν ο ισχυρισμός ή η διάδοση έγιναν κακόβουλα, ήτοι αν από τον τρόπο που εκδηλώθηκε ή από τις περιστάσεις, υπό τις οποίες τελέστηκε , προκύπτει σκοπός εξύβρισης από μέρους του δράστη, που υπάρχει, όταν ο συγκεκριμένος τρόπος εκδήλωσης της προσβλητικής συμπεριφοράς εν γνώσει του δράστη επιλέχθηκε, για να προσβληθεί η τιμή και η υπόληψη του άλλου (Α.Π 236/2019, 97/2018, 15/2018, 1394/2017, ΑΠ 308/2016, 712/2016, Α.Π 44/2009 236/2019 ΕφΠατρ. δημ. Νόμος ). Έτσι, ο ειδικός σκοπός εξύβρισεως έγκειται στην ενσυνείδητη υπέρβαση των ορίων του δικαιώματος, η οποία κατατείνει ειδικώς στην προσβολή της τιμής του έτερου προσώπου και αποτελεί πρόσθετο στοιχείο της υποκειμενικής υποστάσεως του αδικήματος, αίροντας συνάμα σχετικό αυτοτελή ισχυρισμό καταλυτικό της κατηγορίας ή ένσταση αντίστοιχα , σε αστικό επίπεδο, του θύτη. Ακόμα και η έκφραση γνώμης ή αξιολογικής κρίσης και ο χαρακτηρισμός, οσάκις αμέσως ή εμμέσως υποκρύπτουν συμβάντα και αντικειμενικά εκδηλωτικά στοιχεία τα οποία συνιστούν προσβολή της προσωπικότητας, υπάγονται στην έννοια του γεγονότος και τιμωρούνται αν συντρέχουν οι ως άνω προϋποθέσεις. [ΑΠ 149/2020].

Στον χώρο του αστικού δικαίου, με τις διατάξεις των άρθρων 57 και 59 του Αστικου Κώδικα προστατεύεται η προσωπικότητα και κατ’ επέκταση η αξία του ανθρώπου ως ατομικό δικαίωμα κατοχυρωμένο από το άρθρο 2 § 1 του Συντάγματος (Α.Π 1735/2009 δημ. Νόμος), αποτελεί δε η προσωπικότητα πλέγμα αγαθών που συνθέτουν την υπόσταση του προσώπου και είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα μαζί του, όπως η τιμή, η εκτίμηση που απολαμβάνει το άτομο στην κοινωνία με βάση την ηθική αξία που έχει λόγω της συμμόρφωσής του με τις νομικές και ηθικές του υποχρεώσεις, η υπόληψη, ήτοι η εκτίμηση που απολαμβάνει το άτομο στην κοινωνία με βάση την κοινωνική του αξία, συνεπεία των ιδιοτήτων και ικανοτήτων του για την εκπλήρωση των ιδιαίτερων κοινωνικών του έργων ή του επαγγέλματος του.

Στα δε νομικά πρόσωπα αυτή συνίσταται στη φήμη τους και στη συναλλακτική τους ευθύτητα και εντιμότητα στην αγορά.

Από τον συνδυασμό των παραπάνω διατάξεων με τα άρθρα 914 και 932 Αστικού Κώδικα συνάγεται ότι όποιος παράνομα προσβάλλεται στην προσωπικότητά του, με δυσφήμηση ή εξύβριση, έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Το δε δικαστήριο δύναται, επιπλέον, αφού λάβει υπ’ όψη το είδος της προσβολής, να καταδικάσει τον υπαίτιο προσβολέα να ικανοποιήσει την ηθική βλάβη εκείνου που έχει προσβληθεί. Η ικανοποίηση συνίσταται σε πληρωμή χρηματικού ποσού, σε δημοσίευμα, ή σε οτιδήποτε επιβάλλεται από τις περιστάσεις. Επί προσβολής της προσωπικότητας και εφόσον αυτή είναι παράνομη, ο νόμος καθιερώνει αντικειμενική ευθύνη του προσβάλλοντος, μόνο ως προς την αξίωση για την άρση της προσβολής, ενώ για την αξίωση αποζημίωσης καθώς και για τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης εκείνου που έχει προσβληθεί, ο νόμος απαιτεί η προσβολή να είναι παράνομη και υπαίτια, αρκούντος κάθε είδους υπαιτιότητας, από δόλο ή από αμέλεια. Ώστε, ως αστικό αδίκημα, η δυσφήμιση θεμελιώνεται υποκειμενικά και σε απλή αμέλεια του δράστη.

Εν κατακλείδι, η προσωπικότητα , φυσικού ή νομικού προσώπου προστατεύεται, άμα τη προσβολή της, με ένα πλέγμα διατάξεων σε ποινικό και αστικό επίπεδο, ικανών να θέσουν εκποδών παράνομες ή αποκλίνουσες συμπεριφορές και να αποτρέψουν, κατά το εικός, ανάλογες στο μέλλον. Καθώς μάλιστα σήμερα, έκφανση της προσωπικότητας αποτελεί και η μέσω διαδικτύου προβολή, η προστασία της τυγχάνει έτι πιο επιτατική.

Ελευσίνα, 15.2.2021

Η συντάξασα Δικηγόρος
Δήμητρα Δημ. Κοκκινιώτη